Kadazan-Dusun,
satu kaum pribumi/penduduk asal yang kini menjadi majoriti Negeri Sabah
adalah satu kaum yang memiliki budaya dan warisan yang unik. Contohnya
dari segi asal-usul, bahasa, pakaian muzik dan tarian tradisional dan
Perayaan Kaamatan yang disambut setiap tahun diseluruh Sabah
Dari segi asal-usul, Kaum Kadazan-Dusun
menceritakan tentang kelahiran kaum ini dari lagenda “Nunuk Ragang” yang
berusia ribuan tahun sehinggalah kepada perkembangan dan penyebaran
Kaum ini ke seluruh Negeri Sabah diBawah Bayu.
Kaum ini juga telah mempengaruhi perjalanan sosio-budaya negeri Sabah
itu sendiri dan membentuk kuasa politik bagi mempertahankan hak,
warisan dan budaya kaum mereka dan seterusnya mengangkat martabat
Kadazan-Dusun itu sendiri
Pada masa kini, kaum Kadazan dikaitkan dengan kaum Dusun serta pelbagai lagi pribumi lain dibawah istilah “kadazan-dusun”. Istilah ini diterima-pakai setelah dipersetujui oleh satu badan bukan politik ( NGO ) , KCA (Kadazan Cultural Association) dalam mensyuarat ke-5 mereka dan kemudianya ditukar menjadi Kadazan-Dusun Cultural Association (KDCA).
Dalam mesyuarat pada 4 dan 5 Nov. 1989, telah diputuskan bahawa ini cara terbaik dalam menyelesaikan krisis identity
Kadazan dan Dusun yang telah melumpuhkan pertumbuhan dan pembangunan
etnik-etnik Kadazan-Dusun dari segi Sosio-Budaya, Ekonomi dan Politik
sejak sentiment perkauman Kadazan dan Dusun dipolitikkan dalam era
1960-an
Kadazan
dan Dusun berkongsi bahasa,budaya meskipun terdapat perbezaan dalam
dialek percakapan. Perbezaan kedua-dua kaum ini hanyalah pada kedudukan
geografi/tempat . Kadazan biasanya mendiami kawasan delta/lembah dan
menjalankan aktiviti pertanian, manakala Dusun pula mendiami kawasan
berbukit/gunung serta menjalankan aktivi Pertanian
Menurut Persatuan Kebudayaan Kadazandusun Sabah (KDCA), Kadazandusun merujuk kepada empat puluh satu etnik seperti berikut; �
Bisaya,
Kuijau, Murut, Sungai, Bonggi, Lingkabau, Nabai, Tatana, Bundu, Liwan,
Paitan, Tangara, Dumpas, Lobu, Pingas, Tidong, Gana, Lotud, Rumanau,
Tindal, Garo, Lundayo, Rungus, Tobilung, Idaan, Makiang, Sinobu,
Tolinting, Kadayan, Malapi, Sinorupu, Tombonuo, Kimaragang, Mangkaak,
Sonsogon, Tuhawon, Kolobuan Minokok, Sukang, Tutung.
Dari
aspek bahasa, perbezaan loghat, sebutan dan ejaan banyak dipengaruhi
mengikut etnik tertentu. Contohnya, sebutan dan ejaan dalam suku-kaum
Kadazan-dusun dari satu daerah dengan daerah lain di negeri sabah adalah
berlainan tetapi masih membawa erti dan makna yang sama.
PaKaiaN
Pakaian
tradisi ini pula berbeza mengikut kawasan dan sosio budaya suku-kaum
Kadazandusun. Dalam aspek ini, tumpuan diberikan kepada corak pakaian
dalam perayaan tertentu. Setiap etnik dalam Kadazandusun mempunyai
pakaian tradisinya sendiri.
Disebabkan
masyarakat Kadazandusun ini memiliki pelbagai budaya yang unik mengikut
etnik tertentu maka corak hidup mereka juga berbeza mengikut tempat
tertentu. Kebanyakan corak kehidupan mereka ini dipengaruhi oleh adat
resam penduduk setempat. Adat resam inilah yang mempengaruhi corak
kehidupan masyarakat Kadazandusun sesuatu kawasan.
Upacara Perkahwinan
Dalam
setiap upacara rasmi ataupun perayaan tertentu, tarian tradisional suku
kaum Kadazandusun sering menjadi daya tarikan dan kemeriahan majlis
tersebut. Setiap etnik dalam Kadazandusun mempunyai tarian tradisinya
sendiri. Corak tarian tradisional ini dipengaruhi oleh sosio budaya
kawasan tertentu.
Tarian Sumazau
mUziK daN TaRiaN
Tarian Sumazau dan tagung biasanya dimainkan ketika majlis-majlis perayaan serta kenduri-kenduri terutamanya majlis Perkahwinan.
Kumpulan Tagung
Kaum
Kadazan mempunyai Tarian serta Muzik yang unik dan tersendiri. Sumazau
adalah tarian berpasangan diantara Lelaki dan Perempuan dan Kumpulan
Lelaki dan Perempuan. Biasanya tarian ini akan diiringi oleh satu
simfoni alat muzik yang dipanggil Tagung, Kulintangan serta Sompoton.
Kulintangan
Warisan
muzik Kadazan terdiri daripada himpunan alat muzik iaitu Tagung (Gong
gansa yang diperbuat daripada tangan/ hand-made ) yang biasanya
digantung dan dimainkan bersama Kulintangan (sejenis kumpulan gong yang
diletakkan diatas lantai) serta Sompoton ( alat muzik yang ditiup )
SomPoton
Muzik
tradisi yang ditonjolkan dalam kaum ini amat menarik dan unik.
Alat-alat dan bunyi-bunyian tradisional ini banyak terdapat dalam suku
kaum Kadazandusun dan ianya berpotensi untuk diwarisi oleh generasi muda
kini. Antara lain alat-alat muzik tradisi yang popular ialah gong, sompoton, kulintangan, togunggu atau togunggak, bungkau, pumpuak, sundatang, suling, turali, tongkungon dan lain-lain lagi.
Kemuncak
bagi pemartabatan warisan budaya sukukaum Kadazandusun dan kesenian
serta keunikannya ialah menerusi Perayaan Pesta Kaamatan yang diraikan
pada setiap 30 dan 31 Mei
setiap tahun. Dalam perayaan ini,berbagai acara menarik dan juga budaya
kaum Kadazandusun yang ditonjolkan dan dipamerkan. Antara lain acara
yang biasanya menjadi tarikan dalam Perayaan Pesta Kaamatan ialah "Unduk Ngadau" yang mempamerkan pakaian tradisi mengikut etnik.
Unduk Nadau ( Ratu Cantik )
maKaNaN tRaDisiONaL
Antara makanan tradisi yang terkenal di kalangan kaum Kadazan-Dusun ialah Ambuyat, Hinava, Noonsom, Pinaasakan, Bosou, dan Sup Manuk Lihing. Makanan-makanan ini dapat disediakan dengan pelbagai cara mengikut kebiasaan amalan tradisi kaum Kadazan-Dusun
Ambuyat
Makanan Kadazan kontemporari dipengaruhi oleh hidangan turun-temurun dan hidangan cina, dengan pengubahsuaian-pengubahsuaian unik dan nuansa sertapenggunaan tertentu barang makanan boleh didapati di sini, terutama pucuk-pucuk rebung, sagu dan ikan air tawar. 'pinasakan' adakah salah satu hidangan kadazan yang paling popular, yang pada asasnya adalah satu bentuk ikan air tawar jeruk
Hinava
Satu lagi hidangan biasa ialah 'hinava', yang ialah satu bentuk saladdengan kepingan-kepingan ikan mentah, peria, serta bahan-bahan lain. Hinava adalah sama seperti kepada ceviche iaitu ikan diperapkan dalam buah sitrus. 'bambangan' buah biasanya dimakan dengan hidangan-hidangan sebagai satu pembuka selera. Satu lagi pembuka selera popular biasa dimakan ialah mangga hijau, biasanya dicampur dengan kicap dan cili.
AgaMa
Majoriti
Kadazan adalah menganut Agama Kristian terutamanya Khatolik dan
terdapat juga Protestants. Agama Islam juga turut diamalkan secara
minoriti dan bilanganya semakin meningkat hasil daripada perkahwinan
campur atau tarikan agama Islam itu sendiri.
Bobohizan
Selama bergenerasi, ritual khas dan persembahan yang dilakukan pada sebelum dan selepas setiap Tuaian oleh seorang paderi/pawing/ketua ritual Perempuan yang dikenali sebagai Bobohizan
walau masyarakat kadazan itu sendiri
telah mengamalkan pelbagai agama tetapi mereka tetap tidak pernah
melupakan adat-adat atau ritual-ritual warisan mereka.
LaGeNda nUnuK RaGanG
Catatan yang lengkap mengenai
Nunuk Ragang sudah lama hilang namun apa yang masih tinggal hanyalah
teori-teori para ahli Sains Sosial dan cerita legenda.
Kita
akui bahawa kesemua etnik di atas berasal dari Nunuk Ragang, iaitu satu
petempatan awal Kadazandusun yang terletak di "Tampias" dalam daerah
Ranau pada hari ini.
tEOri SaiNs sOsiaL
Terdapat sekurang-kurangnya empat teori mengenai asal-usul kaum kadazandusun.
Teori Pertama: Kaum Kadazandusun berasal dari keturunan "Mongoloid" (Ivor H.N. Evans:1923 dan T.R. Williams: 1965);
Teori Kedua : Kaum Kadazandusun berketurunan "Indo-Malayan" (T.R. Williams: 1965).
Teori Ketiga : Kaum Kadazandusun adalah kacukan kaum China (Ivor H.N. Evans:1923 dan Owen Rutter:19220
Teori Keempat : Kaum Kadazandusun adalah keturunan orang purba Gua Madai.
Sejarah lisan atau Cerita Legenda yang popular menceritakan bahawa Kadazan-dusun berasal dari "NUNUK RAGANG". Tempat ini terletak secara kasar berkedudukan di Tampias
di sebuah kawasan di sekitar muara pertemuan dua batang sungai iaitu sungai Kogibangan (dari arah kiri) dan Sungai Kawananan (dari arah kanan) yang telah bercantuman menjadi sungai yang lebih besar, yang dinamakan Sungai Liwogu (Dalam dan Tenang).
Tugu Nunuk Ragang
Tanggapan bahawa Nunuk itu Merah atau Nunuk Ragang adalah kiasan bagi menggambarkan betapa ramainya manusia (lembaga merah) yang bersenda ria di sekitar kawasan Nunuk ini. Sebenarnya, manusia yang ramai dikiaskan sebagai "warna merah" apabila dilihat dari jarak jauh dan bukanlah pokok Nunuk itu yang berwarna merah.
Kerana diliputi dengan "lembaga hidup yang kelihatan kemerahan-merahan" masing-masing dengan telatah dan perangainya.
Di bawah pohon, di tebing sungai dan di atas sepanjang juntaian akar Nunuk , penuh dengan lembaga itu. Pantulan warna ke "kemerahan" semakin menyerlah apabila cahaya matahari terpancar ke arah tubuh lembaga-lembaga itu.
Oleh yang demikian, Nunuk itu kelihatan seolah-olah "merah" lalu ia dipanggil Nunuk Ragang. Aragang/Ragang bermaksud Merah.
Sejak itu, nama NUNUK RAGANG ini
menjadi "identity" rakyat Sabah yang mempercayai bahawa "asal-usul"
mereka adalah dari kawasan ini. Tempat ini dikenali sebagai Pomogunan Nunuk Ragang,
nama yang diambil bersempena dengan kewujudan pokok Nunuk, yang pada
suatu ketika dahulu "merah" satu perlambangan menunjukkan betapa ramai
manusia di tempat ini.
Di
kawasan muara percantuman dua batang sungai ini, terdapat sepohon pokok
Kayu Ara (Nunuk). Saiz pokok Nunuk itu sangat besar dan sebahagian
daripada akar serta dahan-dahannya condong ke arah sungai Liwogu.
Dahan-dahan dan akar terjuntai ke sungai, sangat sesuai sebagai tempat
rekreasi seperti memanjat, bergayut, berteduh dan sebagainya.
Tugu NuNuk Ragang Di Tampias,Ranau
Penduduk di sini sangat ramai,
ketika cuaca baik dan cahaya matahari memancar di ufuk barat dari jam
1.00 petang hingga 4.00 petang, ketika itulah ramai penduduk (tidak kira
tua, muda, gadis, pemuda dan anak-anak dsb..) turun bermandi-manda di
sungai Liwogu, sementara yang lain memanjat, bergayutan serta ramai yang
berjemur di atas dahan-dahan rending Nunuk tersebut.
Suasana demikian berlaku hampir
pada setiap hari dan pada masa yang hampir sama, kecuali cuaca tidak
baik atau sungai Liwogu ini banjir. Maka apabila seseorang melihat pokok
Nunuk dalam suasana seperti itu dari jarak jauh, sama ada dari puncak
bukit mahupun dari sebarang sungai Liwogu, pemandangannya sangat
menakjubkan. Pokok Nunuk kelihatan seolah-olah "aragang".
kehidUpaN maSyaRaKat nUnUk RaGaNg
Masyarakat terawal Kadazandusun
dikatakan telah menghuni tempat ini dalam keadaan bebas, menikmati
berbagai-bagai jenis bekalan makanan yang mencukupi, baik makanan
daripada hutan mahupun daripada sungai serta hasil daripada usaha
pertanian. Keperluan hidup yang lain juga mudah diperolehi di sekeliling
perkampungan Nunuk Ragang ini.
Kehidupan
mereka aman dan damai, bersatu padu, mogitabang-tabang, mogiuhup-uhup,
otoluod, obinsianan, orulan, ohinomod, aparu, onimot, obingupus, okupi,
obintinong, obingkanggau, obintumbayaan, obinronok, obiniangasan, otuyu,
obingopi, mamantang, otorini, opori, oining, obintudau, osuau,
opohawang, obulun om onitinginawo.
Hidup yang tenang dan tenteram
itu telah membolehkan mereka berfikir sambil menerokai "teknologi baru"
bagi menambah kecekapan, menamnbah dan memudahkan urusan serta
meningkatkan kesejahteraan hidup seharian. Bidang bidang yang diterokai
antara lain ialah peralatan pakaian (seperti sinombiaka, tokuluk (sirung, linumbagai, golong, sinandang, limpogot, dll), peralatan pertanian (seperti ragus, basung, dangol, gagamas, kakali, guyudan, kisaran, tosung, rilibu/raya dll).
Peralatan perikanan (seperti tundalo, siud, bangkala, tambong, bubu sawak dll), peralatan penternakan(lukug, gading dll ), peralatan memburu (sopuk, tuwil, gaba, sungul, balatik, paliw, tandus, ramok, rungkasip, tabpai, sodik, tungkakub, pimpig, tawos dll), peralatan muzik dan bunyi-bunyian (seperti tagung, sompoton, turali, bungkau, suling pumpuak, dll), peralatan dan produk-produk ekonomi(seperti Bohungon, Basung, kakanan, luping, sigup, sada toosin, bilis, tipun, paha, tusi dll).
LaGeNda pEsTa kEaMaTaN
Pesta Kaamatan atau di dalam bahasa kadazan "Magavau" ini merupakan upacara perayaan khas untuk menghormati "Bambazon" iaitu semangat padi. Perayaan ini adalah amalan secara tradisi kaum kadazandusun sejak zaman berzaman. Perayaan "Magavau"
ini biasanya diadakan selepas selesai menuai padi. Pesta Kaamatan yang
kita rayakan dewasa ini telajh diluluskan oleh Majlis Undangan Kerajaan
Koloni sebagai Cuti Umum sejak tahun 1960 lagi. Beliau yang
bertanggungjawab untuk mengusulkan agar Pesta Kaamatan ini diisytiharkan
sebagai Cuti Umum ialah Allahyaraham YAB Tun Haji Mohamad Fuad Stephens, SMN, PSM. SPDK, PNBS, bekas Ketua Menteri Sabah yang pertama.
aSaL uSuL MaGaVaU
Terdapat banyak sebutan perkataan
Magavau ini mengikut dialek dan lokasi suku kaum Kadazandusun. Walau
bagaimanapun ianya tetap membawa maksud yang sama.
Menurut cerita lisan, Kinoingan ( Tuhan ) dan isterinya Suminundu mempunyai seorang anak perempuan yang bernama Huminodun. Untuk menyelamatkan orang-orang Kadazandusun daripada kebuluran kerana tidak mempunyai makanan yang mencukupi, maka Kinoingan terpaksa mengorbankan anak kesayangan mereka Huminodun. Huminodun dibunuh dan mayatnya dikubur menurut adat istiadat selengkapnya. Kononnya, mayat Huminodun
itu telah mengeluarkan berjenis-jenis benih tumbuhan yang menjadi
makanan utama kepada kita sekarang. Salah satu benih tumbuhan itu ialah
padi. Oleh kerana sebahagian dari mayat Huminodun itu mengeluarkan benih padi, maka wujudlah kepercayaan bahawa padi itu mempunyai semangat yang diberi nama "Bambazon".
Bermula
dari kejadian inilah orang-orang Kadazandusun memulakan upacara Pesta
Kaamatan ( Pesta Menuai ) seperti yang kita rayakan dewasa ini. Perayaan
seumpama ini mengharapkan agar rezeki yang akan datang bertambah baik
dan lumayan. Upacara penghormatan terhadap semangat padi yakni padi-padi
yang selesai dituai dan telah selamat dimasukkan ke dalam ketawai ( Tangkob
) iaitu bekas tempat menyimpan padi. Selain itu, perayaan Pesta
Kaamatan ini juga mengingatkan kita akan rasa penghargaan dan
penghormatan masyarakat Kaum Kadazandusun akan Penciptanya ( Kinoingan )
yang sanggup mengorbankan anak kesayangannya Huminodun untuk menyelamatkan orang-orangnya supaya tidak mati kebuluran
TaRaF pRiBuMi
Menjadi Pribumi Sabah, sebahagian daripada Malaysia, kaum Kadazan-dusun mempunyai hak politik yang sama, hak-hak ekonomi dan pendidikan sama seperti orang Melayu Malaysia dan pribumi lain. Taraf ini digelar Bumiputra (dari Sanskrit Bhumiputra), sepatah perkataan Melayu, yang diterjemahkan untuk 'Anak-anak Bumi/penduduk asal'
Comments
Post a Comment